Saborna crkva u Sarajevu 150 godina mjesto okupljanja i služenja Bogu

Nobelovac Ivo Andrić je u jednom tekstu davno zapisao svoje misli o Sarajevu: “Kad bacite pogled na Sarajevo, vi uvijek i nehotice pomislite isto. To je grad. Grad koji i dotrajava i umire, i u isto vrijeme se rađa i preobražava”.

U strogom centru Sarajeva na veoma malom prostoru šetač, turista, građanin ovog grada može vidjeti i posjetiti sve bogomolje, džamiju, katedralu, crkvu, sinagogu.

Prije 150 godina u samom centru Sarajeva, u blizini katedrale Srca Isusova, ali ne tako daleko od sinagoge i Begove džamije, izgrađena je Saborna crkva posvećena Presvetoj Bogorodici.

Ovo predivno zdanje je jedna od najvećih pravoslavnih crkava na prostorima Balkana.

Sam sultan za izgradnju hrama poklonio 500 dukata

Njena izgradnja započeta je na inicijativu srpskih žitelja Sarajeva. Sultan Abdul Aziz Han je izdao dopuštenje za gradnju crkve, a zemljište za njenu izgradnju kupljeno je 1859. godine. Temelji sarajevske Saborne crkve postavljeni su 15. juna 1863. godine, a objekta je završen 1868. godine. Saborna crkva je izgrađena u samom centru Sarajeva, u tadašnjoj Tašli-hanskoj mahali. Djelo je majstora Andrija Damjanova, čuvenog neimara iz 19. vijeka, koji se proslavio izgradnjom pravoslavnih crkava na prostorima Balkana. 

On, njegova braća i potomci izgradili su preko četrdeset većih crkava u toku 19. vijeka. Bile su to monumentalne crkve izgrađene u Makedoniji, Srbiji i Bosni i Hercegovini. Sami su ih projektirali, izvodili građenje, i uz to još živopisali i radili duborez. U Bosni i Hercegovini su izgradili crkve: crkva u Čajniču, Saborna crkva u Sarajevu i Saborna crkva u Mostaru.

Trobrodna bazilika s pet kupola građena od kamena

Saborna crkva u Sarajevu, posvećena Rođenju Presvete Bogorodice, jedan od tri pravoslavna hrama u užem gradskom dijelu Sarajeva, među pravoslavnim vjernicima poznata je još i kao „nova“ ili „gospodska“ crkva.

Današnji izgled crkve malo se razlikuje od prvobitnog. Saborna crkva je građena od kamena.

U osnovi je trobrodna bazilika kombinirana s upisanim krstom i ima pet kupola. Crkva je duga 37 m, široka 22.5 m. Visina zidova je 15.5 m, srednje kupole 34 m, a malih 20 m. Prvobitno je bila prekrivena olovnim krovom, ali su u vrijeme Prvog svjetskog rata, Austrijanci skinuli olovo, uključujući zvona i pokrili crkvu limom.

Nakon toga je 1921. godine izvršena prva rekonstrukcija kada je u crkvu uvedena električna energija i kada su postavljena nova zvona težine 2.800 kg, 1.600 kg i 750 kg, te bakarni krov. Urađena je i unutrašnja adaptacija objekta.

Stupar: Turci bili pritisnuti da Hrišćanima u tom dijelu imperije dozvole novih crkava i obnovu starih

O značaju i izgradnji ovog pravoslavnog hrama za UNU je govorio starješina Saborne crkve u Sarajevu sveštenik Vladimir Stupar koji ističe da je  odluka o izgradnji Saborne Crkve u Sarajevu donijeta 1859. godine i aktivnosti su tekle do 1863. godine kada je kupljeno zemljište, s ove strane Miljacke i izvršeni pripremni radovi. Crkva je građena od 1863. i definitivno završena 1874. godine.

“Treba reći da je Otomanska imperija koja je tada slabila od posljedica rata Rusije i Turske i poslije Pariškog mira 1856. godine, Turci su bili pritisnuti da Hrišćanima u tom dijelu imperije dozvole  izgradnju novih crkava, obnovu starih crkava, kao i otvaranje škola.

To su sarajevski Srbi iskoristili i dozvolu za izgradnju dao je sam sultan Abdul-Aziz, koji je, ima i jedan zapis, dao i 500 dukata za izgradnju Saborne crkve u Sarajevu, inače veliki prilozi su dolazili sa svim strana, Trsta, Beča, Beograda, knez Mihajlo Obradović je dao 150 dukata zajedno sa srpskom Vladom koja je dala 500 dukata, sudjelovala je i sama carska porodica Romanova, arhimandrit Sava Kosanović je išao dakle, da prikupi priloge za izgradnju Saborne crkve u Sarajevu”, priča sveštenik Stupar.

Ikonostas i ikone 1873.godine donijeti iz Rusije

Inače spisi kažu da je 1873. godine Sava Kosanović iz Rusije donio ikone za ikonostas koje se i danas nalaze u crkvi.

Oltar, kao i prostor ispred njega je uzdignut u odnosu na ostatak crkve za tri stepenika.

Uz zidove crkve nalaze se drvene stolice. Na oltaru se nalaze tri kubeta, a u ostatku crkve su još pet, većih. Uz desni stub smješten je pozlaćeni tron za mitropolita.

Unutrašnji zidovi ukrašeni su ornamentalnom slikanom dekoracijom. Lukovi, svodovi i apsida crkve također su ukrašeni ornamentikom.

Posljednji rat i obnova crkve

U toku ratnih dejstava crkva  je oštećena granatiranjem, ali i zbog godina koje su prošle, vanjska rekonstrukcija je ipak nakon rata obavljena, i to donacijom  Grčke.

Također, u godinama poslije rata, Srpska pravoslavna crkva pokušava da vrati u posjed zgradu Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, prostor koji je zajedno sa trgom kupljen za izgradnju Saborne crkve i pravoslavne bogoslovije u periodu između 1859 i 1862. godine.

Spor je još uvijek u toku.

Sveštenik Vladimir Stupar govoreći o  tome koliko su ljudi posvećeni Bogu i  koliko dolaze u crkvu, kaže da su Srbi uvijek slavili Boga, živjeli sa svojom pravoslavnom vjerom i tako su tvorili jedan identitet naroda božjeg koji svoje postojanje ne temelji samo u nekim historijskim okolnostima, ni u okvirima biološkom postojanja, nego prije svega na istini carstva nebeskog, vječnog života i života s Bogom.

“I jedno veliko uzdarje srpskog naroda na ovim prostorima jeste izgradnja Saborne crkve koja je posvećena rođenju Presvete Bogorodice, naročito njoj jer je ona rodila spasitelja svijeta i nas uvela kroz Hrista, dakle, u red sinova i kćeri božjih”, riječi su sveštenika Stupara.

Kaže da ljudi sve više traže jedno utemeljenje svog postojanja van čistog biološkog postojanja.

“Dakle čovjek je svjestan da u sebi nema dovoljno snage i energije, jer kroz bolesti, kroz smrt, kroz iskušenja i patnje, čovjek  ustvari osjeća da mu je neophodna i ona  suštinska veza kojom je Bog i stvorio čovjeka, a to je veza ljubavi i zajednice s Bogom.  I ta zajednica s Bogom se  obituje kroz sveto bogosluženje, kroz crkvu, tako da ljudi dolaze na sveta bogosluženja”, zaključuje na kraju razgovora sveštenik Vladimir Stupar.